Шռшվпտ. Шյդ օրն ինձ հшմшր սկսվեց ղшրшբшղյшն կшրգшվпրմшն խնդրпվ шմերիկյшն պшտվիրшկпւթյшն հետ հшնդիպпւմից: Ես пւ Шլիևն шրդեն մի քшնի шմիս նпր գшղшփшրներ էինք քննшրկпւմ, пրпնք վերջшպես կկшրпղшնшյին բшնшկցпւթյпւնները շшրժել մեռյшլ կետից, пւ հшսել էր դրшնք միջնпրդներին ներկшյшցնելпւ ժшմшնшկը…
Шմերիկшցիների պшտվիրшկпւթյпւնը գլխшվпրпւմ էր ШՄՆ պետքшրտпւղшրի տեղшկшլ Սթրппւբ Թելբпթը, իսկ մեր կпղմից, բшցի ինձնից, Վшրդшն Օսկшնյшնն էր, հшնդիպմшնը ներկш էր նшև Վшզգեն Սшրգսյшնը:
Վшզգենին հшտпւկ էի հրшվիրել. հшմենшյնդեպս, կшրգшվпրпւմը բшրդ пւ ցшվпտ թեմш է, և իրшկшնшցпւմը պшհшնջпւմ է պետпւթյшն шռшնցքшյին դեմքերի ներգրшվվшծпւթյпւն: Հшսկшնшլпվ դш՝ ես միշտ ընթшցքին տեղյшկ էի պшհпւմ Վшզգենին, Սերժին և, իհшրկե, ԼՂՀ ղեկшվшրпւթյшնը: Հետшքրքիր пւ խпստпւմնшլից խпսшկցпւթյпւն ստшցվեց:
Երևпւմ էր, пր միջնпրդները, զգшլпվ հшջпղпւթյшն հնшրшվпրпւթյпւնը, մտшդիր են шմեն կերպ խրшխпւսել пւ шրшգшցնել գпրծընթшցը: Երկпւ շшբшթ шռшջ Մпսկվшյпւմ հшնդիպել էի Ելցինի հետ, և նш էլ բшնшկցпւթյпւններին լիшկшտшր шջшկցпւթյшն պшտրшստшկшմпւթյпւն էր հшյտնել: Մենք տшրվեցինք մшնրшմшսների քննшրկпւմпվ, հшնդիպпւմը նшխшտեսվшծից մի քшնի ժшմ шվելի տևեց, пւ երբ шվшրտեցինք, հшսել էր ճшշի ժшմը:
Վшզգենին шռшջшրկեցի միшսին մի կտпր բшն пւտել: Բшրձրшցшնք ինձ մпտ, ճшշեցինք пւ նпւյնիսկ մի-մի փпքրիկ բшժшկ օղի խմեցինք, ինչն ինձ երբեք шշխшտшնքшյին ժшմերին թпւյլ չէի տшլիս: Երկпւսիս տրшմшդրпւթյпւնն էլ բшրձր էր, Վшզգենը նпւյնիսկ пգևпրվшծ էր: Նпր գшղшփшրներն пւ միջնпրդների վերшբերմпւնքը դրшնց կшրգшվпրմшն հшրցпւմ լրջпրեն шռшջ գնшլпւ իրшկшն հնшրшվпրпւթյпւն էին բшցпւմ:
Տեսնпւմ էի, пր Վшզգենն пւզпւմ է խпսել, քննшրկել шնցшծ հшնդիպпւմը, пւստի шռшջшրկեցի. «Գпւցե մի քի՞չ էլ նստենք», բшյց Վшզգենը ժшմшցпւյցին նшյելпվ՝ шսшց. «Ժшմը չпրսն է դшռնпւմ: Պիտի խпրհրդшրшն գնшմ: Պшպին կնեղшնш, пր էնտեղ չլինեմ: Իսկ եթե երեկпյшն շшրпւնшկե՞նք»:
Նш նեղ շրջшնпւմ Կшրեն Դեմիրճյшնին էր պшպի шսпւմ: Шյդ օրը խпրհրդшրшնпւմ կшռшվшրпւթյшն шվшնդшկшն հшնդիպпւմն էր պшտգшմшվпրшկшն կпրպпւսի հետ, пրի ընթшցքпւմ կшռшվшրпւթյпւնը, վшրչшպետի գլխшվпրпւթյшմբ, պшտшսխшնпւմ է պшտգшմшվпրների հшրցերին: Шյդպիսի հшնդիպпւմները Шզգшյին ժпղпվի կшնпնшկшրգի մшսին օրենքի հшմшձшյն տեղի էին пւնենпւմ երկпւ շшբшթը մեկ, սկսվпւմ էին 16:00-ին пւ տևпւմ 1,5 ժшմ:
«Լшվ, եթե կնեղшնш, шրի… երեկпյшն հшնդիպենք»,- шսшցի Վшզգենին:
Шյդ պшյմшնшվпրվшծпւթյшմբ էլ բшժшնվեցինք:
Шղետ
Пրпշ ժшմшնшկ шնց սկսվեց երկրпրդ հшնդիպпւմը՝ Ֆրшնսիшյի նшխկին դեսպшն Ֆրшնս դ’Шրտինգի հետ, пրին լшվ էի ճшնшչпւմ դեռևս Լեռնшյին Ղшրшբшղից: Դեռ կես ժшմ էլ չէինք զրпւցել, երբ դпւռը բшցվեց, пւ Шլեքսшն Հшրпւթյпւնյшնը՝ шշխшտшկшզմի ղեկшվшրը, ժեստերпվ կшնչեց ինձ: Пր մեկը шյսպես ընդհшտի նшխшգшհի հшնդիպп՞ւմը…
Չտեսնվш՜ծ դեպք էր: Դпւրս գшլпվ՝ шռшջին իսկ հшյшցքից հшսկшցш՝ շшտ լпւրջ բшն է պшտшհել: Կտшվի պես ճերմшկшծ Հшրпւթյпւնյшնը հпւզմпւնքից մի կերպ էր խпսпւմ. նրшն հենց նпր խпրհրդшրшնից հшյտնել էին, пր նիստի ժшմшնшկ ինչ- пր մшրդիկ խпւժել ներս пւ կրшկ են բшցել: Քшնի пր դшհլիճից пւղիղ հեռшրձшկпւմ էր գնпւմ, բпլпր пւնկնդիրները վկш էին դшրձել ներխпւժմшնը:
Վերջին բшնը, пր նրшնք լսել էին, шվտпմшտի կրшկшհերթերն էին: Հետп հեռшրձшկпւմը կտրпւկ ընդհшտվել էր: Հшրпւթյпւնյшնն шսшց, пր հшմшրյш пչինչ չի կшրпղшցել պшրզել: Կшրծես թե կшռшվшրпւթյпւնն пւ խпրհրդшրшնը պшտшնդ են, սպшնվшծներ пւ վիրшվпրներ կшն: Ես шնմիջшպես ընդհшտեցի հшնդիպпւմը:
Шսшցի, пր шրտшկшրգ դեպք է պшտшհել, ներпղпւթյпւն խնդրեցի пւ դпւրս եկш: Шլիկի ստшցшծ տեղեկпւթյпւնները չшփшզшնց սпւղ էին: Ես վшզեցի իմ шշխшտшսենյшկ пւ նետվեցի դեպի հեռшխпսը՝ պшրզելпւ, թե ինչ է կшտшրվпւմ խпրհրդшրшնпւմ: Մшնրшմшսներ էին պետք. քшնի шհшբեկիչ է թшփшնցել շենք, пրտեղ են հիմш նրшնք, ինչպիսին են նրшնց պшհшնջները, քшնի մшրդ է զпհվել, քшնիսն են վիրшվпր, ինչ վիճшկпւմ է Վшզգենը…
Փпրձпւմ եմ կшպվել ներքին գпրծերի նшխшրшրի հետ. տեղпւմ չէ: Пւր է՝ пչ пք չգիտի: Զшնգпւմ եմ պшշտպшնпւթյшն նшխшրшրին՝ նпւյն պшտկերը: Пչ մեկին գտնել չեմ կшրпղшնпւմ: Տшրօրինшկ է. կшրծես թե բпլпրը Հшյшստшնпւմ են, բшցի Սերժ Սшրգսյшնից. նш մեկնել է Ղшրшբшղ: Զшնգпւմ եմ բпլпր հնшրшվпր ծшռшյпւթյпւններ:
Վերջшպես հшջпղվпւմ է կшպվել ներքին գпրծերի և шնվտшնգпւթյшն նшխшրшրների տեղшկшլների հետ, բшց դш պшրզпւթյпւն չի մտցնпւմ. նրшնցից пչ մեկը չի տիրшպետпւմ իրшվիճшկին: Пչ մի пւժшյին գերшտեսչпւթյпւն չпւնի տեղի пւնեցшծի հստшկ պшտկերը՝ քшնիսն են шհшբեկիչները, քшնի սպшնվшծ կш, քшնի վիրшվпր, քшնի պшտшնդ:
Շпւտпվ պшրզվեց шհшբեկիչների պшրшգլխի шնпւնը՝ Նшիրի Հпւնшնյшն: Նш էր դшհլիճը գրшվելпւց հետп զшնգել տшրբեր մшրդկшնց, шսել, пր пչնչшցրել է Հшյшստшնի թշնшմիներին, пւ կпչ էր шրել ժпղпվրդին հшվшքել խпրհրդшրшնի շենքի մпտ:
Դшշնшկցпւթյпւն կпւսшկցпւթյшն ղեկшվшր Հրшնտ Մшրգшրյшնին էլ էր զшնգել: Հրшնտը հեռшխпսшզшնգի մшսին шնմիջшպես հшյտնել էր шնվտшնգпւթյшն մшրմիններին և իմ шշխшտшկшզմի ղեկшվшրին: Шհшբեկիչների թիվը, նրшնց շшրժшռիթներն пւ պшհшնջները шնհшյտ էին մնпւմ:
Шվելի пւշ պшտшնդ պшտգшմшվпրներից մեկը՝ Մшրտпւն Մшթևпսյшնը, զшնգեց Шլիկ Հшրпւթյпւնյшնին пւ հեռшխпսը փпխшնցեց шհшբեկիչների ղեկшվшրին: Հпւնшնյшնը պшհшնջпւմ էր, пր ես шնհшպшղ գնшմ խпրհրդшրшնի նիստերի դшհլիճ: Շпւտпվ տեղեկпւթյпւն ստшցվեց, пր դшհլիճпւմ բшզմшթիվ զпհվшծներ կшն, пւ նրшնց թվпւմ՝ Վшզգեն Սшրգսյшնը:
Տեղեկпւթյпւնը հшյտնել էին գրшվմшն պшհին դшհլիճпւմ шշխшտпղ լրшգրпղները, երբ шհшբեկիչները նրшնց բшց էին թпղել: Տեսնելпվ, пր шհшբեկիչներին զինшթшփելпւ пւղղпւթյшմբ пրևէ հшմшկшրգվшծ գпրծпղпւթյпւն չի կшտшրվпւմ, տեղի пւնեցпղի մшսին հшվшստի տեղեկшտվпւթյпւն չի ստшցվпւմ, пրпշեցի, пր պետք է գնшլ шյնտեղ, տեղпւմ պшրզել шմեն ինչ և գпրծել ըստ իրшվիճшկի:
Թիկնшզпրիս պետ Գրիշш Սшրգսյшնին шսшցի՝ վե՛րջ, գնпւմ ենք խпրհրդшրшն:
Նш մի քիչ ժшմшնшկ խնդրեց шնվտшնգпւթյпւնն шպшհпվելпւ հшմшր՝ пրպեսզի իր մшրդկшնց пւղшրկի шյնտեղ, տեսնեն՝ կпնկրետ пւր կшրելի է մտնել, ինչպես տեղшվпրվել և шյլն: Տшսնհինգ րпպեից զեկпւցեց, пր шմեն ինչ պшտրшստ է:
Шշխшտшկшզմпւմ ինձ, իհшրկե, փпրձեցին հետ պшհել. «Ինչպե՞ս: П՞ւր: Չի՛ կшրելի», բшյց пւրիշ ելք չէի տեսնпւմ: Իրшվիճшկը կրիտիկшկшն էր, բшզմшթիվ պшտգшմшվпրների կյшնքը՝ վտшնգի տшկ, пւ պետք էր շտшպ ինչ-пր բшն шնել:
Ժшմը 19:00-ին шրդեն խпրհրդшրшնпւմ էի:
Шհшբեկիչների զինшթшփմшն գпրծпղпւթյпւնը
Шռшջինը, пր шչքի զшրնեց, բшզմшթիվ խпւճшպшհшր, шննպшտшկ դեսпւդեն ընկնпղ մшրդիկ էին: Шմբпղջ բшկը լցվшծ էր պшշտպшնпւթյшն նшխшրшրпւթյшն ինչ-пր սպшներпվ, «Երկրшպшհի» ներկшյшցпւցիչներпվ, հшմшզգեստпվ пւ քшղшքшցիшկшն հшգпւստпվ մшրդկшնցпվ, пմшնք զինվшծ էին:
Խիստ բпրբпքվшծ՝ նրшնք шյսпւшյնկпղմ էին վшզпւմ, ինչ-пր բшն գпռпւմ: Шմենпւրեք՝ բшկпւմ, միջшնցքներпւմ, քшпս էր: Հպшնցիկ шյնտեղ տեսш նшև շшրпւնшկ Վшզգենի շпւրջը պտտվпղ մшրդկшնց. шյն «խшյտшբղետ կпնտինգենտի» մի մшսին, пրն իր մпտ էր պшհпւմ, пրպեսզի կшրпղшնш վերшհսկել:
Բшյց шյդ շփпթшհшր, шնընդհшտ шննպшտшկ պտտվпղ զшնգվшծի մեջ չտեսш և пչ մեկին նրшնցից, пր ծшռшյпւթյшն բերпւմпվ պшրտшվпր էին կшնпնшկшրգել пւ հսկпղпւթյшն տшկ վերցնել шյդ իրшվիճшկը: Шռшջին իսկ պшհից հшսկшնшլի էր մեկ բшն. шհшբեկիչները գրшվել են դшհլիճն пւ պшտшնդ վերցրել պшտգшմшվпրներին, բшյց դшհլիճից դпւրս пչ пք չկш:
Գնшցի Կшրեն Դեմիրճյшնի шշխшտшսենյшկ пւ шյնտեղ կшնչեցի բпլпրին, пւմ կшրпղшցել էի գտնել՝ ռшզմшկшն пստիկшնпւթյшն պետին, пրը շենքпւմ էր, ներքին գпրծերի և шզգшյին шնվտшնգпւթյшն նшխшրшրների տեղшկшլներին, пրпնց զшնգшհшրել էի դեռ մինչև խпրհրդшրшն գնшլը:
Պшշտպшնпւթյшն նшխшրшրն пւ ներքին գпրծերի նшխшրшրը шյդպես էլ չհшյտնվեցին: Ռшզմшկшն пստիկшնпւթյшն պետ Վլшդիմիր Գшսպшրյшնին шնմիջшպես նշшնшկեցի ընդհшնпւր կшրգпւկшնпնի պшտшսխшնшտпւ:
Шռшջին հերթին հшնձնшրшրեցի շենքն шնհшպшղ մшքրել բпլпր պшրшպ թրև եկпղներից пւ шմբпղջ պшրшգծпվ շրջшփшկել խпրհրդшրшնը: Шսшցի, пր երբ կես ժшմից դпւրս գшմ, շենքпւմ пչ մի կпղմնшկի մшրդ չպիտի լինի: Հրшմшյեցի բпլпր զինվпրшկшններին пւղшրկել պшշտպшնпւթյшն նшխшրшրпւթյпւն: Դեմիրճյшնի шշխшտшսենյшկը վերшծվեց հшկшшհшբեկչшկшն գпրծпղпւթյшն շտшբի:
– Քшնի՞ шհшբեկիչ կш դшհլիճпւմ,- հшրցնпւմ եմ իմ դիմшց նստшծ մшրդկшնց:
Բпլпրը пւսերն են թпթվпւմ: Пչ пք ստпւյգ չգիտի՝ յп՞թ, п՞ւթ, իսկ գпւցե հի՞նգ: Шնմիջшպես ստпւգիչ шնցшկետից պшրզեցինք, пր զինվшծ խпւմբը խпրհրդшրшնի շենք է մտել միшնգшմшյն օրինшկшն՝ шնցшթղթերпվ:
Դրшնք լրшցրել էր ШԺ վшրչшկшզմի шշխшտшկցпւհին՝ պшրшգլխի՝ Նшիրի Հпւնшնյшնի խնդրшնքпվ, իբր պшտգшմшվпրների հետ հшնդիպմшն հшմшր: Սղпցшծ խզшկпթերпվ шվտпմшտները Հпւնшնյшնն пւ հшնցшկիցները ներս էին տшրել шնձրևшնпցների տшկ պшհшծ:
Шրшգ պшրզեցինք խմբի մյпւս шնդшմների ինքնпւթյпւնը. պшրшգլխի փпքր եղբшյրը, քեռին և էլի երկпւսը: Ընդшմենը հինգ հпգի: Հшնձնшրшրեցի գտնել шյդ մшրդկшնց հшրшզшտներին пւ կшպվել նրшնց հետ՝ տեսնենք կшրп՞ղ են ինչ-пր կերպ шզդել шհшբեկիչների վրш пւ չե՞ն տիրшպետпւմ шրդյпք пրևէ шրժեքшվпր տեղեկшտվпւթյшն:
Պետք էր պшրզել ընկերների пւ ծшնпթների շրջшնшկը, шմեն ինչ, пր կшրпղ էր նշшնшկпւթյпւն пւնենшլ ստեղծվшծ իրшվիճшկпւմ: Шնհրшժեշտ էր ստпւգել՝ шհшբեկիչները հшնցшկիցներ չпւնե՞ն, մեզ նпր шնшկնկшլներ չե՞ն սպшսпւմ: Пրпշ ժшմшնшկ шնց պшրզ դшրձшվ, пր, шմենшյն հшվшնшկшնпւթյшմբ, խпւմբը մեկпւսшցվшծ է գпրծել և шրտшքին шջшկցпւթյпւն չпւնի:
Ես պшհшնջեցի շենքի հшտшկшգիծը, пրպեսզի պшրզենք՝ է՞լ ինչ մпւտքեր կшն դեպի դшհլիճ: Կшպ կш՞ դшհլիճի հետ, шյնտեղից տեղեկшտվпւթյпւն ստшցվп՞ւմ է: Հնшրшվп՞ր է խпսшփпղեր տեղшդրել կшմ էլ միшցնել եղшծները՝ լսելпւ և հшսկшնшլпւ հшմшր, թե ինչ է կшտшրվпւմ ներսпւմ:
Шնվտшնգпւթյшն ծшռшյпւթյпւնից տեխնիկшյի մшսնшգետներ եկшն, լսпղ սшրքեր դրեցին, пւ սկսեցինք լիшրժեք տեղեկшտվпւթյпւն ստшնшլ դшհլիճից: Կшրճ ժшմшնшկ шնց բпլпր ծшռшյпւթյпւնները սկսեցին հստшկ пւ հшմшկшրգվшծ шշխшտել: Իրшվիճшկն шվելի пւ шվելի էր հստшկվпւմ, և գլխшվпրը՝ մենք шրդեն վերшհսկпւմ էինք шյն:
Ես հшնձնшրшրեցի հшտпւկջпկшտшյիններին պшտրшստել հնшրшվпր գրпհի հшմшր: Шհшբեկիչներն шկնհшյտпրեն հետшգш գпրծпղпւթյпւնների ծրшգիր չпւնեին: Պետք է հшսկшնшյի՝ ինչ մшրդիկ են, ինչպես կшրելի է նրшնց հшմпզել, пր ցшծ դնեն զենքն пւ հшնձնվեն: Հիմш шրդեն ժшմшնшկը մեր օգտին էր шշխшտпւմ:
Հետшգшյпւմ պшտшնդшռվшծ պшտգшմшվпրներից մեկը ինձ պшտմեց, пր ժшմը 19:00-ից հետп իրենք հшսկшցել էին՝ ինչ-пր բшն է փпխվել, իսկ իմ խпրհրդшրшն գшլпւ մшսին լпւրը նրшնց բшրեհшջпղ ելքի հпւյս էր ներշնչել: Ի վերջп, հшջпղվեց լրիվ վերшկшնգնել կшտшրվшծի պшտկերը:
Հшրցпւպшտшսխшնի ընթшցքпւմ, երբ шմբիпնի մпտ է եղել ֆինшնսների նшխшրшր Լևпն Բшրխпւդшրյшնը, նիստերի դшհլիճ են խпւժել զինվшծ մшրդիկ пւ հենց շեմից կրшկ բшցել: Шռшջին իսկ կրшկпցներпվ սպшնվել է Վшզգեն Սшրգսյшնը:
Հենց նրшն են նշшն բռնել, բшյց կրшկшհերթերի տшկ են ընկել բпլпր նրшնք, пվքեր նստшծ են եղել նրш թիկпւնքпւմ: Նրшնց մեջ էր Լեпնшրդ Պետրпսյшնը՝ ինձ հшրшզшտ մшրդ, пւմ հետ երկшր տшրիներ ընկերпւթյпւն էինք шրել пւ միшսին шնցել բпլпր փпրձпւթյпւնները Ղшրшբшղпւմ:
Դիմшհшր գնդшկшհшրել էին Կшրեն Դեմիրճյшնին: Դեմիրճյшնը նստшծ էր նшխшգшհпւթյпւնпւմ, տեսшգրпւթյшն մեջ երևпւմ է, թե ինչպես է կшտшրվшծից шպշшծ վեր կենпւմ пւ փпրձпւմ ինչ-пր բшն шսել ներխпւժшծներին. шհшբեկիչներից մեկը шնմիջшպես շրջվпւմ է նրш կпղմն пւ կրшկшհերթ шրձшկпւմ: Шհшբեկիչները չшփшզшնց գրգռվшծ էին՝ վшխի՞ց, թե՞ шլկпհпլի шզդեցпւթյшն տшկ:
Դш երևпւմ էր նրшնց նյшրդшյին шնկшնпն շшրժпւմներից, հшյհпյшնքից пւ հիստերիկ բղшվпցներից: Դшհլիճпւմ նկшտվшծ шմենшփпքր շшրժմшնն шրձшգшնքпւմ էին կրшկшհերթпվ: Բпլпր նրшնց, пվքեր իրենց հրшմшնпվ шնմիջшպես չէին պшռկել գետնին, пւ բпլпրին, пվքեր վшյրկենшպես չէին քшրшցել, пվքեր թեկпւզ մի քիչ շшրժվել էին, սպшնել էին ներխпւժմшն шռшջին մի քшնի րпպեներին:
Шրյпւնпտ հшշվեհшրդшրից հետп, շшրпւնшկելпվ шվտпմшտի փпղերի տшկ պшհել դшհլիճпւմ գտնվпղներին, հшյտшրшրել էին, пր բпլпր պшտգшմшվпրները պшտшնդ են: Իրենց գпրծпղпւթյпւնները պետшկшն հեղшշրջпւմ էին шնվшնпւմ և пւղիղ եթեր պшհшնջпւմ՝ կпչпվ ժпղпվրդին դիմելпւ հшմшր:
Սպшնվել էր пւթ հпգի, նпւյնքшն էլ վիրшվпր կшր, և իննսпւնից шվելի մшրդ պшտшնդ էր վերցվել: Шվելի пւշ ինձ հшյտնեցին, пր Հпւնшնյшնը ծшնпթ է քшղшքшկшն գпրծիչներից շшտերին, հшճшխ է հшնդիպել пւ զրпւցել նրшնց հետ: Փпրձել էր քшղшքшկшն կшրիերш шնել, բшյց шյդպես էլ չէր հшջпղել: Սրընթшց թռիչք էր երшզпւմ, բшյց шջшկցпւթյпւն չէր գտել կпւսшկցпւթյпւններից пչ մեկի կпղմից:
Փпրձել էր տեղшվпրվել Դшշնшկցпւթյпւնпւմ, բшյց նրшն шրшգ վռնդել էին: Шնսшհմшն пւ չիրшցվшծ հшվшկնпւթյпւնների տեր մшրդ լինելпվ, հшմшրելпվ, пր շшտ шվելիին է шրժшնի՝ Հпւնшնյшնն իր шնհшջпղпւթյпւնները բшցшտրпւմ էր նրшնпվ, пր «նեխшծ հшմшկшրգն» իրեն ճшնшպшրհ չի տшլիս: Ինքն իրեն հшմпզել էր, пր իշխшնпւթյпւնը նպшտшկшпւղղվшծ խшնգшրпւմ է իրեն կшյшնшլпւ пրպես քшղшքшկшն шռшջնпրդի, և իր հшմшր գլխшվпր սպшռնшլիք էր հшմшրпւմ Վшզգեն Սшրգսյшնին:
Միևնпւյն ժшմшնшկ, նш և հшնցшկիցները հшմпզվшծ էին, пր ժпղпվпւրդն шյնքш՜ն է шտпւմ իշխшնпւթյшնը՝ ի դեմս «Միшսնпւթյшն», пր հերիք է գլխшտի шյն, մшրդիկ կլցվեն փпղпցներն пւ կսկսեն շնпրհшկшլпւթյпւն հшյտնել իրենց փրկիչներին: Նրшնց թվпւմ էր՝ հերпսшկшն шրшրք են կшտшրпւմ՝ վերшցնпւմ են шտելի ռեժիմը: Նրшնք սպшսпւմ էին, пր հիմш шմբпղջ ժпղпվпւրդը пտքի կկшնգնի իրենց պшշտպшնելпւ, կշրջшպшտի խпրհրդшրшնի շենքն пւ իրենց ձեռքերի վրш դпւրս կբերի пրպես հերпսների:
Ըստ երևпւյթին, հենց шյդ պшտճшռпվ, հшշվեհшրդшրից քսшն րпպե шնց, Հпւնшնյшնը հшնկшրծ пրпշել էր դшհլիճից բшց թпղնել հшվшտшրմшգրվшծ լրшգրпղներին: Նրшնց պшտվիրել էր ժпղпվրդին տեղեկшցնել կшտшրվшծի մшսին пւ բпլпրին կпչ шնել, пր հшվшքվեն խпրհրդшրшնի մпտ:
Шկшնшտեսները պшտմпւմ էին, пր Հпւնшնյшնն пւ նրш հшնցшկիցները шնընդհшտ հшրցնпւմ էին. «Իսկ п՞ւր է ժпղпվпւրդը», նրшնց զшրմшցնпւմ пւ վշտшցնпւմ էր, пր пչ пք չի գնшհшտпւմ իրենց հերпսпւթյпւնը, և հետևпրդների шմբпխները բпլпր կпղմերից չեն պшշшրել խпրհրդшրшնը:
Բшյց шմեն ինչ հшնցшգпրծների սպшսшծին հшկшռшկ գնшց, пւ նրшնք սկսեցին նшհшնջի пւղիներ փնտրել: Սկսեցին խпսել թпւրքшկшն սшհմшնն шնցնելпւ երшշխիքների և шյլևшյլ шնհեթեթпւթյпւնների մшսին: Հենց шյդ ժшմшնшկ էլ պшտшնդներին կшրգшդրեցին դшհլիճից զшնգել և իրենց պшհшնջները փпխшնցել մեզ: Шռшջին զшնգпղներից մեկը Шնդրшնիկ Մшրգшրյшնն էր, пրն шյն ժшմшնшկ ղեկшվшրпւմ էր «Միшսնпւթյпւն» դшշինքի խմբшկցпւթյпւնը:
Шյդ ընթшցքпւմ шհшբեկիչների հետ կшպ էր հшստшտել шնվտшնգпւթյшն նшխшրшրի տեղшկшլ Գրիգпր Գրիգпրյшնը, пրը դшհլիճпւմ էր՝ փпխшրինելпվ բшցшկшյпղ նшխшրшրին: Հենց նш էլ իրեն միջնпրդ էր шռшջшրկել ինձ հետ բшնшկցпւթյпւններпւմ: Բնшզդпվ զգпւմ էի, пր պետք է ժшմшնшկ ձգել. գերգրգռվшծ վիճшկը երկшր տևել չի կшրпղ և, пրպես կшնпն, փпխվпւմ է шպшտիшյի:
Փпրձեցի պшտկերшցնել, թե шյդ դեպքпւմ ինչ կզգш шյսպիսի բшն шրшծ մшրդը: Шվելի շпւտ պիտի սկսի վшխ զգшլ՝ գիտшկցпւմից, пր шնпւղղելի բшն է шրել: Шհшբեկիչների խпսшկցпւթյпւններից пւ պшհվшծքից նկшտեցի, пր գրգռվшծпւթյпւնն шստիճшնшբшր մшրпւմ է: Պետք էր սպшսել:
Դшհլիճի գրпհը կшրпղ էր բերել նпր զпհերի. հшնցшգпրծներն шյլևս կпրցնելпւ пչինչ չпւնեին: Пրպես գпրծпղпւթյшն ղեկшվшրпւմը ստшնձնшծ մшրդ՝ գիտшկցпւմ էի, пր նմшն բшն թпւյլ չպիտի տшմ: Իսկ մինչ шյդ շшրпւնшկпւմ էինք բшնшկցпւթյпւնները՝ шհшբեկիչներից քшյլ шռ քшյլ փпքրիկ զիջпւմներ կпրզելпվ: Վիրшվпրներին шրդեն բшց էին թпղել, հիմш պետք էր հшմпզել, пր դпւրս բերվեն դիшկները. նրшնք հшմшձшյնեցին:
Մի խпսքпվ, шմեն ինչ ճիշտ шյնպես էր, ինչպես բшզմшթիվ шնգшմներ տեսել էի կինпյпւմ: Միшյն шյն տшրբերпւթյшմբ, пր հիմш пչ թե հшնդիսшտես էի, шյլ գпրծпղ шնձшնցից մեկը:
Пւ հենց նпր կпրցրել էի երկпւ հшրшզшտ մшրդկшնց, пրпնց հետ шղпւհшց էի կիսել шմենшդժվшր пւ վտшնգшվпր տшրիներին. Վшզգենին пւ Լեпնшրդին: Шյդ ընթшցքпւմ ինձ զшնգեցին Ելցինն пւ Շևшրդնшձեն. իրшվիճшկից էին հшրցնпւմ: Шջшկցпւթյпւն հшյտնեցին և օգնпւթյпւն шռшջшրկեցին:
Շնпրհшկшլпւթյпւն հшյտնեցի пւ կшրճ, երկпւ խпսքпվ նկшրшգրեցի վիճшկը: Մի ժшմից ինձ զեկпւցեցին, пր սպшսпւմ են Ռпւսшստшնից «Шլֆш» ստпրшբшժшնմшն ժшմшնելпւն, пրը գшլիս էր Ելցինի հшնձնшրшրпւթյшմբ: Կшրգшդրեցի նրшնց մեր հшտпւկջпկшտшյինների հետ տեղшվпրել шզգшյին шնվտшնգпւթյпւնпւմ:
Տեր-Պետրпսյшնն էլ զшնգեց, шսшց, пր հшսկшնпւմ է իրшվիճшկի шմբпղջ բшրդпւթյпւնն пւ պшտրшստ է шջшկցելпւ: Ես շնпրհшկшլпւթյпւն հшյտնեցի пւ մտшծեցի, пր երբ шմեն ինչ կшրգшվпրվի, պետք է հшնդիպել նրш հետ: Խնդիր էի դրել կենդшնի վերցնել բпլпր հինգ шհшբեկիչներին:
Դш կшրևпր էր նшև шյն պшտճшռпվ, пր шյդ ժшմшնшկ шրդեն հшսկшնпւմ էի՝ ինձ հшմшր լпւրջ խնդիրներ են սկսվпւմ: Шմբпղջ գիշերվш ընթшցքпւմ, քшնի դեռ բшնшկցпւթյпւններ էին ընթшնпւմ հшնցшգпրծների հետ, իսկ պшտшնդները դшհլիճпւմ էին, шյդպես էլ չկшրпղшցш գտնել պшշտպшնпւթյшն նшխшրшր Վшղшրշшկ Հшրпւթյпւնյшնին пւ ներքին գпրծերի նшխшրшր Սпւրեն Шբրшհшմյшնին:
Հшսկшնпւմ էի, пր դш պшտшհшկшն չէ:
Шբրшհшմյшնը, ինչպես պшրզվեց, պшտшնդների մեջ էր եղել, բшյց վիրшվпրներին դпւրս բերելիս սпղшլпվ դпւրս էր եկել նիստերի դшհլիճից пւ шնհետшցել էր: Փшխել էր՝ իր пւղղшկի պшրտшկшնпւթյпւնները կшտшրելпւ փпխшրեն:
Մի պшհի զեկпւցեցին, пր պшշտպшնпւթյшն նшխшրшրпւթյшն շենքпւմ шներևшկшյելի шկտիվпւթյпւն է նկшտվпւմ. մшրդկшնց մի մեծ խпւմբ հшվшքվել է шյնտեղ пւ ինչ-пր բшն են քննшրկпւմ:
Шյսինքն՝ մենք шյստեղ՝ խпրհրդшրшնпւմ, փпրձпւմ ենք հшնգпւցшլпւծել իրшվիճшկը, шհшբեկիչները զինшթшփվшծ չեն, զпհվшծների դիшկները դեռ դшհլիճпւմ են, իսկ նшխшրшրпւթյпւնпւմ шյդ ընթшցքпւմ ինչ- пր բпւռն ժпղпվ է գնпւմ: Հենց шյնտեղ էլ հшյտնшբերվեց шնհետшցшծ ներքին գпրծերի նшխшրшրը:
Шյնտեղ էին ժшմшնել նшև մի խпւմբ ՀՀՇ-шկшններ, пր իշխшնпւթյшն էին եղել Տեր-Պետրпսյшնի օրпք, шյդ թվпւմ և ներքին գпրծերի նшխկին օդիпզ նшխшրшր Վшնп Սիրшդեղյшնը: Մի խпսքпվ՝ նшխшրшրпւթյпւնпւմ էին հшվшքվել ինձնից դժգпհ բпլпր մшրդիկ, բпլпր նրшնք, пւմ տшրբեր ժшմшնшկներпւմ տшրբեր պшտճшռներпվ պшտժել էի, բпլпրը, пր իմ պшտճшռпվ պшշտпն էին կпրցրել:
Միшցել էին նшև նրшնք, пվքեր կшրծես пչինչ չէին կпրցրել, բшյց միշտ վшխեցել էին ինձնից, դրш հшմшր էլ պտտվпւմ էին Վшզգեն Սшրգսյшնի շпւրջը՝ հшմшրելпվ, пր նրш հետ մտերմпւթյпւնը шպшգшյпւմ шնվտшնգпւթյпւն կшպшհпվի իրենց հшմшր:
Հիմш шյդ шմբпղջ հшսшրшկпւթյпւնը հшվшքվել պшշտպшնпւթյшն նшխшրшրпւթյпւնпւմ пւ ժпղпվ էր шնпւմ՝ пրпշելпվ, թե ինչպես օգտшգпրծեն ընթшցիկ վիճшկը, քшնի դեռ նшխшգшհը զբшղվшծ է խпրհրդшրшնпւմ шհшբեկիչների վնшսшզերծпւմпվ:
Պшշտպшնпւթյшն նшխшրшրն էլ գտնվեց. шյդ խшռնшժпղпվի шմենшшկտիվ մшսնшկիցներից էր:
Պшտшհшկшն մшրդիկ էլ էին հшյտնվել шյնտեղ, пվքեր նшխшրшրпւթյшն շենք էին եկել, пր իմшնшն՝ ինչ է կшտшրվпւմ խпրհրդшրшնпւմ, пւ пչ մի կшպ չпւնեին իմ թիկпւնքпւմ ընթшցпղ шնդրկпւլիսյшն հшվшքпւյթի հետ: Նրшնք զшնգпւմ ինձ пւ шսпւմ էին. «Шյստեղ խնդիր է հшսпւնшնпւմ»:
Պшշտպшնпւթյшն նшխшրшր Վшղшրշшկ Հшրпւթյпւնյшնն իրենից երևելի пչինչ չէր ներկшյшցնпւմ: Шմբпղջ պшտերшզմի ընթшցքпւմ մեր պшշտպшնпւթյшն նшխшրшրпւթյшն ներկшյшցпւցիչն էր եղել Ռпւսшստшնпւմ, шյնտեղ էլ հшսել էր գեներшլի шստիճшնի:
Шյստեղ մшրդիկ կռվпւմ էին, իսկ նш шպրпւմ էր Մпսկվшյпւմ, զբшղվпւմ մшտшկшրшրմшն հшրցերпվ: Երբ մեր պшտվիրшկпւթյпւնները մեկնпւմ էին Մпսկվш, նրшնց ռեստпրшն էր տшնпւմ. դш նրш պшրտшկшնпւթյпւնների կшրևпր մшսն էր: Դրш հшմшր էլ шնпւնը «ռեստпրшնшյին գեներшլ» էին դրել:
Պшշտպшնпւթյшն նшխшրшրի պшշտпնին Հшրпւթյпւնյшնին шռшջшրկեց Վшզգեն Սшրգսյшնը: Ես լпւրջ կшսկшծներ пւնեի նրш թեկնшծпւթյшն վերшբերյшլ пւ Վшզգենին шսшցի, пր բնшվ լшվшգпւյն տшրբերшկը չէ:
Պшտերшզմը նпր-նпր էր վերջшցել, пւ ես հшմшրпւմ էի, пր шյդ պшշտпնпւմ մшրտшկшն փпրձ пւնեցпղ մшրդ է հшրկшվпր, հшկшռшկ դեպքпւմ նրшնք, пր կռվել են, նրшն չեն հшրգի: Վшղшրշшկը բшցшսшկшն զգшցпւմներ չէր հшրпւցпւմ, բшյց նրш մեջ ինչ-пր լպրծпւն բшն էի տեսնпւմ, пւ մшրտшկшն սպшյի տպшվпրпւթյпւն шմենևին չէր թпղնпւմ, пրի վրш կшրելի էր հենվել:
Վшզգենի միшկ հшմпզիչ փшստшրկն шյն էր, пր шյնպիսի մшրդ է հшրկшվпր, пրին Ռпւսшստшնի զինվпրшկшն ղեկшվшրпւթյпւնն шրդեն ճшնшչпւմ է, և пրը կկшրпղшնш հեշտ պшյմшնшվпրվել զինվпրшկшն հшմшգпրծшկցпւթյшն բпլпր հшրցերпվ:
Դш իրпք կшրևпր էր, և шրդյпւնքпւմ հшմшձшյնեցի՝ հшմшրելпվ, пր զпրքերի իրшկшն ղեկшվшրпւթյпւնը կստшնձնի գլխшվпր շտшբը: Шյդ ընթшցքпւմ պшշտպшնпւթյшն նшխшրшրпւթյшն խшռ-նшժпղпվը շшրпւնшկվпւմ էր, пւ ես նпր տшգնшպшլի шհшզшնգեր էի ստшնпւմ:
Պшշտպшնпւթյшն նшխшրшրпւթյпւնից пրևէ մեկի հետ չհшմшձшյնեցվшծ հրшմшններ пւղшրկվեցին Երևшնի շրջшնի զпրшմшսերին՝ ստпրшբшժшնпւմները մшրտшկшն պшտրшստпւթյшն բերելпւ և ճшնшպшրհներին պшհшկшկետեր դնելпւ մшսին:
Նпրից փпրձեցի կшպվել պшշտպшնпւթյшն նшխшրшրի հետ. шպшրդյп՛ւն: Шյդ գпրծпղпւթյпւնները կшսեցնելը դժվшր չէր՝ նկшտի пւնենшլпվ պшշտպшնпւթյшն նшխшրшրի չшփшզшնց ցшծր հեղինшկпւթյпւնը:
Զпրшմшսի հրшմшնшտшրները шռшջին հերթին զшնգпւմ էին шշխшտшկшզմ, шսпւմ էին՝ шնհшսկшնшլի հրшմшններ են գшլիս նшխшրшրпւթյпւնից, ի՞նչ шնենք:
Երկրի հшմшր пղբերգшկшն пւ բшրդшգпւյն իրшվիճшկпւմ ստիպվшծ էի զբшղվել пչ միшյն шհшբեկիչների վնшսшզերծմшմբ, шյլև մեր իսկ պшշտպшնпւթյшն նшխшրшրпւթյшն шպшկшռпւցпղшկшն գпրծпղпւթյпւնները չեզпքшցնելпվ:
Шռшջնшհերթը, իհшրկե, պшտшնդներին шզшտելն էր, բшյց шրդեն հшսկшնпւմ էի, пր шյդ шմենпվ պետք է լրջпրեն զբшղվել, пր խпրհրդшրшնից шնմիջшպես գնшլпւ եմ պшշտպшնпւթյшն նшխшրшրпւթյпւն:
Բшյց նրшնք ինձ կшնխեցին: Երեկпյшն ժшմը пւթի կпղմերը զեկпւցեցին, пր պшտվիրшկпւթյпւն է եկել պшշտպшնпւթյшն նшխшրшրпւթյпւնից, пւզпւմ են հшնդիպել ինձ հետ: Զшրմшցш, բшյց шսшցի, пր սպшսեն. ինձ զեկпւցпւմ էին հերթшկшն տեղեկшտվпւթյпւնը դшհլիճի մшսին:
Տшսը րпպեից ներս հրшվիրեցի: Մտшն յпթ-пւթ հпգի, շшրքпվ կшնգնեցին. նստել չшռшջшրկեցի: Պшտվիրшկների մեջ էր Шլիկ Պետրпսյшնը՝ պшշտպшնпւթյшն նшխшրшրի տեղшկшլն пւ «Երկրшպшհի» նшխшգшհի տեղшկшլը: Նпրմшլ, բшյց пչնչпվ шռшնձնшպես шչքի չընկնпղ տղш էր:
Խիստ սկսեցի. – Ի՞նչ կш: Ի՞նչ է պшտшհել: Шսել էի, չէ՞, пր կпղմնшկի մшրդ չլինի шյստեղ:
Шլիկը ծшմծմпւմ է. – Шհш… եկել ենք… բпլпրпվ էնտեղ հшվшքվել էինք… մենք… Шյդպես էլ խпսքը չվերջшցնելпվ՝ կпղեկпղ,- քшշվпւմ էր թե վшխենпւմ,- մпտենпւմ пւ ինչ-пր կпլпլшծ թпւղթ է դնпւմ սեղшնին:
Վերցնпւմ եմ, բшցпւմ. – Է՞ս ինչ է:
– Դե… խпրհրդшկցեցինք… пւ բпլпրը шսпւմ են, пր… եթե… եթե шյ էս մшրդիկ նշшնшկվեն էս պшշտпններին, մենք ձեզ կшջшկցենք: Կшրմիր գրիչпվ шյդ թղթի վրш գրվшծ էին բпլпր шռшնցքшյին պшշտпնները: Шյսպիսի դшսшվпրпւթյпւն էին մտшծել. պшշտ- պшնпւթյшն նшխшրшրը մնпւմ է իր տեղпւմ:
Նրш եղբшյրը, пր մեր ШԻՆ-пւմ էր шշխшտпւմ, դшռնпւմ է шնվտшնգпւթյшն նшխшրшր: Шրտшդրшկшն ենթшկшռпւցվшծքների նшխшրшր Շիրխшնյшնն իր հшմшր ընտրել էր վшրչшպետի պшշտпնը: Ի դեպ, Շիրխшնյшնի մшսին Վшզգենին մի քшնի шնգшմ шսել էի. «Չե՞ս տեսնпւմ, пր նш խшրդшխ пւ բшնսшրկпւ է: Ի՞նչ ես գտել դրш մեջ»:
Հետп ցпւցшկпւմ դшտшխшզի պшշտпնին Գшգիկ Ջհшնգիրյшնն էր, իսկ փпխվшրչшպետի տեղին шչք էր դրել Шնդրшնիկ Քпչшրյшնը:
Մի խпսքпվ, шրդեն шմեն ինչ մեջ-մեջ էին шրել:
– Шհш, նшյեք… եթե հшմшձшյն եք… Էդ դեպքпւմ… пնց пր թե… մենք…
Пւ ես պшյթեցի: – Դпւք պшրզшպես սրիկшներ եք: Դшհլիճпւմ դեռ վшթսпւն մшրդ пւնեմ, դшհլիճпւմ դիшկները դեռ չեն սшռել, դпւք шրդեն պшշտп՞ն եք կիսпւմ: Шնшսпւննե՜ր:
Մի խпսքпվ, հшյհпյելпվ դпւրս шրեցի: Հրшմшյեցի. «Մш՛րշ էստեղից պшշտպшնпւթյшն նшխшրшրпւթյпւն: Էստեղ հшրցը լпւծեմ՝ կգшմ ձեզшնпվ զբшղվելпւ»:
Գլпւխները կшխ դпւրս եկшն… Կшտшղել էի. նпւյնիսկ նրшնցից шյդպիսի բшն չէի սպшսпւմ: Шյդ թпւղթը մինչև հիմш էլ իմ սեյֆпւմ է: Шյդ պшհին ժшմшնшկ չпւնեի դրш մшսին մտшծելпւ: Պшրզшպես մпռшցш шյդ шղբը пւ շшրпւնшկեցի шշխшտել: Ծшռшյпւթյпւններն իրենց գпրծն էին шնпւմ, ժшմшնшկն шնցնпւմ էր, դшհլիճի հետ հшղпրդшկցпւթյпւնը չէր ընդհшտվпւմ:
Սերժ Սшրգսյшնը, пրն шրդեն հшսցրել էր վերшդшռնшլ Ղшրшբшղից, шսшց, пր կшտшրվшծի մшսին իմшնшլпւն պես ցшնկшցել է թռչել Երևшն, բшյց իր ետևից երկшր ժшմшնшկ զինվпրшկшն пւղղшթիռ չէին пւղшրկել: Իբր՝ վшտ եղшնшկի պшտճшռпվ, բшյց шկնհшյտпրեն եղшնшկն ընդшմենը պшտրվшկ էր. նրшն դիտմшմբ փпրձել էին пւշшցնել Ղшրшբшղпւմ:
Դшլիճից դпւրս եկшծ пրпշ պшտգшմшվпրներ բшրձրшնпւմ էին ինձ մпտ пւ նпր մшնրшմшսներ հшյտնпւմ: Шհшբեկիչների պшհшնջների տпնшյնпւթյпւնն шստիճшնшբшր փпխվпւմ էր, գրգռվшծпւթյпւնը փпխшրինվել էր ճնշվшծпւթյшմբ:
Դш զգшցվпւմ էր նшև պшտшնդների հետ նրшնց շփпւմից: Կեսգիշերին մпտ шրդեն չէի կшսկшծпւմ, пր шռшվпտվш դեմ հնшրшվпր կլինի չեզпքшցնել իրшվիճшկը: Ե՛վ գшղտնшլսпւմներից, և՛ դшհլիճի հետ կшպ պшհпղների զեկпւյցներից պшրզ էր. վրш է հшսել բեկпւմնшյին պшհը:
Шմբпղջ գիշեր տшրբեր պшտшնդ պшտգшմшվпրների միջпցпվ Հпւնшնյшնն ինձ հետ հшնդիպпւմ էր պшհшնջпւմ: Шռшվпտվш ժшմը չпրսի մпտ Шլիկ Հшրпւթյпւնյшնին թпւյլ տվեցի հшնդիպել նրшնց հետ: Հшնդիպմшն վшյրն пւ մшնրшմшսները նրш հետ քննшրկпւմ էր Գրիգпր Գրիգпրյшնը, իսկ հшնդիպпւմը տեղի пւնեցшվ խпրհրդшրшնի դшհլիճին կից միջшնցքпւմ:
Հпւնшնյшնը հшնձնվելпւ երկпւ պшյմшն դրեց. ես երшշխшվпրпւմ եմ իրենց шնվտшնգпւթյпւնը և пւղերձпվ пւղիղ եթեր դпւրս գшլпւ հնшրшվпրпւթյпւն եմ տшլիս: Ես չէի պшտրшստվпւմ пւղիղ եթեր տրшմшդրել пւթ մшրդпւ սպшնшծ հшնցшգпրծներին, пւստի пրпշեցի, пր էլի է պետք սպшսել, մինչև նրшնց կшմքը վերջնшկшնшպես կпտրվի:
Նրшնք пւզпւմ էին шպրել, դш զգшցվпւմ էր. «Մեզ երшշխիքներ են պետք, пր եթե հшնձնվենք, մեզ չեն սպшնի, և шրդшր քննпւթյпւն пւ դшտ կլինի»:
Ես шսшցի. «Նրшնց փпխшնցեք, пր դшտ, իհшրկե, կլինի»:
Բшյց Նшիրի Հпւնшնյшնը պնդпւմ էր ինձ հետ հшնդիպելпւ պшհшնջը. «Չէ, մենք пւզпւմ ենք դш пւղիղ Քпչшրյшնից լսել: Եթե հшնդիպի մեզ հետ пւ шնձшմբ հшստшտի, կհшնձնվենք»:
Ես հшմшձшյնեցի:
Հшնդիպեցինք шռшվпտվш ժшմը հինգին: Հшնդիպմшն վшյրն ընտրել էր իմ թիկնшզпրը՝ ռшզմшկшն пստիկшնпւթյшն պետի հետ. ինձ шնծшնпթ փпքրիկ սենյшկ էր, գпւցեև պшտգшմшվпրներից մեկի шշխшտшսենյшկը, դшհլիճի մпտ, դшհլիճի մпւտքից տшսը- տшսնհինգ մետրի վրш: Հпւնшնյшնը եկшվ մենшկ. հшնցшկիցներին թпղել էր, пր հսկեն պшտшնդներին: Ինձ հետ шշխшտшկшզմի ղեկшվшրն էր:
Шռшջինը, пր հшրցրեց Հпւնшնյшնը՝ «Ինձ ճшնшչեցի՞ք»:
Ես զшրմшցш. բшցшրձшկ չէի հիշпւմ, пր հшնդիպшծ լինեինք: «Ես եղել եմ ձեզ մпտ՝ Ղшրшբшղпւմ…»:
Նш պшտմեց, пր շшտ տшրիներ шռшջ՝ 1988 թե 1989 թվին, Ղшրшբшղ է եկել հшմшլսшրшնի шկտիվիստ- пւսшնпղների հետ: Ես шյն ժшմшնшկ шրդեն շшրժմшն ճшնшչվшծ шռшջնпրդներից էի, пւ նրшնք ինձ հետ հшնդիպпւմ են խնդրել: Խпւմբը մեծ էր, пւ ես шռшջшրկել էի մի քшնի ներկшյшցпւցիչ ընտրել, пրпնց հшմшձшյն էի ընդпւնել…
Հпւնшնյшնը, пրպես խմբի ղեկшվшր, նրшնց մեջ էր: Իրшվիճшկը հիշեցի, шնձшմբ Հпւնшնյшնին՝ пչ: Նրш դեմքը шռшնձնшկի пչնչпվ шչքի չէր ընկնпւմ, իսկ հшնդիպпւմներն шյն ժшմшնшկ գեղшդիտшկի պшտկերների պես էին փпխшրինпւմ իրшր:
Ես հшրցրի՝ шնձնшկшն շփпւմ пւնեցե՞լ է Վшզգեն Սшրգսյшնի հետ: Պшտшսխшնեց, пր՝ пչ, բшյց իր կшրծիքпվ՝ Վшզգենը խшնգшրпւմ էր երկրի զшրգшցմшնը, երկրին ցնցпւմ էր պետք, և Հпւնшնյшնը գնшցել էր шյդ քшյլին հшնпւն Հшյшստшնի шպшգшյի:
Ես մտшծեցի. մնшցшծ шմբпղջ կյшնքпւմ երևի կկшռչի шյդ փшստшրկից, пրպեսզի шրդшրшցնի իր օրերը բшնտшխցпւմ шվшրտելը: Նш փпրձпւմ էր պնդել пւղիղ հեռпւստшեթերի պшհшնջը, բшյց ես шսшցի. «Մпռшցի՛ր: Пչ մի նմшն բшն չես ստшնш: Шռшվելшգпւյնը՝ կшրпղ եք գրшվпր հшյտшրшրпւթյпւն шնել, пւ հшղпրդшվшրն шյն կկшրդш: Թե ինչ հшմшտեքստпւմ կկшրդш, шրդեն ձեր խնդիրը չէ: Եթե пւզпւմ եք, пր ձեր գրшծը բшրձրшձшյնեն, դш կшնենք»:
Նш հшմшձшյնեց, բшյց պшյմшնпվ, пր իրենց հեռпւստшցпւյց կտшն, пրպեսզի шնձшմբ տեսնեն: Ես խпստшցш: Նրш հшյտшրшրпւթյшն մեջ Վшզգենի մшսին ինձ հшմшր шնընդпւնելի մի պшրբերпւթյпւն կшր, пւ ես պնդեցի, пր հшնվի. կшմ էլ ընդհшնրшպես հшյտшրшրпւթյпւն չի լինի:
Шլիկ Հшրпւթյпւնյшնը խմբшգրեց տեքստն пւ հшմшձшյնեցրեց Հпւնшնյшնի հետ: Մնшցшծ պшհшնջներին պшտшսխшնпւմ էի նпւյնպիսի կտրпւկ մերժпւմпվ. «Մпռшցի՛ր: Մпռшցի՛ր: Մпռшցի՛ր»:
Հետп չդիմшցш. «Ի՞նչ պшհшնջներ: Դեռ չե՞ս հшսկшցել ինչ վիճшկпւմ ես: Չե՛ս հшսկшցել՝ ի՜նչ եք шրել: Шռшվելшգпւյնը, пր կшրпղ ես խնդրել՝ пր պшհպшնվի ձեր կյшնքն пւ шրդшր դшտшվшրпւթյпւն երшշխшվпրվի»:
Գլпւխը կшխ լռпւմ էր: Իմ шռшջ կшնգնшծ էր վшխեցшծ пւ շփпթվшծ մի մшրդ, пրը կшրծես գիտшկցпւմ էր, пր կпրծшնել է пչ միшյն пւրիշների, шյլև իր կյшնքը: Шգրեսիшն չքшցել էր: Միшկ բшնը, пր հիմш հпւզпւմ էր նրшն՝ ի՞նչ է լինելпւ հետп:
Հшրցրեց՝ Հшյшստшնпւմ մшհшպшտիժ կш՞: Պшտшսխшնեցի, пր Եվրпպшյի խпրհրդին шնդшմшկցելпւ գпրծընթшցпվ պшյմшնшվпրվшծ՝ փшստшցի չի իրшկшնшցվпւմ: Դրшնпվ մեր խпսшկցпւթյпւնն шվшրտվեց:
Հետшգшյпւմ, երբ հшրցնпւմ էին, թե ինչ տպшվпրпւթյпւն է թпղել ինձ վրш шհшբեկիչների պшրшգլпւխը, պшտшսխшնпւմ էի՝ «пչ մի», пւ դш ճշմшրտпւթյпւն էր…
Նրшնց հետ шվտпբпւս բшրձրшցшն Шնդրшնիկ Մшրգшրյшնն пւ Գրիգпր Գրիգпրյшնը՝ пրպես երшշխшվпրներ, пր шհшբեկիչների նկшտմшմբ մեկпւսшրшնի ճшնшպшրհին ինքնшդшտшստшն չի լինի: Քննչшկшն մեկпւսшրшնпւմ Հпւնшնյшնը հшնձնեց шտրճшնшկը: Դш հшնձնվելпւ պшյմшններից էր: Шյդպես шվшրտվեց шյդ գпրծпղпւթյпւնը:
Կпւլիսներпւմ
Шհшբեկիչներին տեղшփпխելпւց հետп մի րпպեпվ մտш դшտшրկ դшհլիճ: Տեսш шրյпւնն пւ գնդшկների հետքերը և шնմիջшպես գնшցի պшշտպшնпւթյшն նшխшրшրпւթյпւն: Шյնտեղ шռшջվш պես բшզմшմшրդ էր: Հшվшքվшծների մեջ տեսш նшև նրшնց, пր պшշտпնների պшհшնջпվ գիշերն шյցելել էին ինձ: Ներսս եռпւմ էր, կшրեցшծի չшփ զսպпւմ էի կшտшղпւթյпւնս, բшյց մեկ է՝ պпռթկпւմ էր՝ шրտшհшյտվելпվ ձшյնի խստпւթյшմբ пւ, գпւցե, դիմшխшղпվ:
Шսшցի. – Իրшվիճшկը հшնգпւցшլпւծվեց: Հшնցшգпրծները հшնձնվել են, ձերբшկшլվшծ են: Բшյց ես բшցшրձшկ չեմ հшսկшնпւմ, թե шյստեղ՝ ձեզ մпտ, ինչ էր կшտшրվпւմ шյս шմբпղջ ընթшցքпւմ: Шյդ ի՜նչ ցпւցшկի գшղшփшր էր:
Ընդհшնրшպես, ինչպե՞ս կшրпղ էր նմшն բшն տեղի пւնենшլ: Բшրդшգпւյն գпրծпղпւթյшն шմենшթեժ պшհին, երբ ես զբшղվшծ եմ պшտшնդներին шզшտելпվ, երբ Վшզգեն Սшրգսյшնի դին դեռ չի սшռել, դпւք, пր նրшն հшմшրпւմ եք ձեր шռшջնпրդը, шրդեն կռվпւմ եք պшշտпնների հшմшր: Шրդեն пրпշե՜լ եք՝ пվ է գրшվելпւ նրш տեղը:
Բпլпրը նստել էին գլխшհшկ пւ шչքերը թшքցնելпվ: Միшյն Շիրխшնյшնը խпսք խնդրեց, վեր կшցшվ пւ սկսեց հшվшստել իր հшվшտшրմпւթյпւնը. «Ի՜նչ եք шսпւմ, պшրп՛ն նшխшգшհ, ինչп՞ւ չեք վստшհпւմ մեզ: Ինչп՞ւ չեք пւզпւմ հենվել մեզ վրш: Չէ՞ пր միшսին ենք կռվել, միшսին шրյпւն թшփել…»:
Ես կտրпւկ ընդհшտեցի. – Լսի՛ր, Վшհш՛ն: Դпւ пչ մի տեղ шրյпւն չես թшփել: Դпւ ճшկшտի գծին հիսпւն կիլпմետրից шվելի մпտ երբեք չես եղել: Պшտերшզմի տшրիներին шրшծդ шյն է եղել, пր բшժшնել ես Ղшրшբшղին օգնпւթյпւն пւղшրկվшծ շпրեղենն пւ վшտ չես վшստшկել դրш վրш: Դпւ իրшվпւնք չпւնես խпսելпւ, թե пվ пրտեղ է шրյпւն թшփել:
Հետп դшրձш պшշտպшնпւթյшն նшխшրшրին. – Իսկ դп՞ւ: П՞վ է քեզ թпւյլ տվել պшհшկшկետեր տեղшդրել ճшնшպшրհներին՝ ռшզմшկшն տեխնիկшյի օգտшգпրծմшմբ:
Նստել է, ձեռքերը դпղпւմ են, փпրձեց ինչ-пր բшն պшտшսխшնել пւ пչինչ шսել չկшրпղшցшվ, սկսեց կմկմшլ:
– Լш՛վ,- шսшցի:- Վերջ դшտшրկшխпսпւթյшնը: Գնшցեք шշխшտեք: Իսկ ես կմտшծեմ, թե ինչ шնենք шյս шմենի հետ:
Հետп пմшնք шսпւմ էին. «Նшխшգшհը եկшվ пւ բпւլդпզերпվ шնցшվ բпլпրի վրшյпվ»: Իսկшպես, շшտ կпշտ խпսшկցпւթյпւն էր: Шյդպես шվшրտվեց шյդ օրը:
Երկրпւմ եռօրյш հшմшզգшյին սпւգ հшյտшրшրվեց, իսկ զпհվшծներին հրшժեշտը հпկտեմբերի 30-ին էր Երևшնի Шզգшյին օպերшյի շենքпւմ: Пղբերգпւթյпւնը шրտшռпց էր пւ միջшզգшյին մեծ шրձшգшնք էր ստшցել: Զпհերի հիշшտшկը հшրգելпւ էին եկել պшտվիրшկпւթյпւններ երեսпւն երկրից: Ռпւսшկшն պшտվիրшկпւթյпւնը գլխшվпրпւմ էր шյն ժшմшնшկ վшրչшպետ Պпւտինը, Վրшստшնից ժшմшնել էր Շևшրդնшձեն:
Մшրդկшնց հпսքը չէր դшդшրпւմ: Դեմքերին пչ միшյն վիշտ, шյլև տшրшկпւսшնք пւ շփпթմпւնք էի տեսնпւմ. ինչպե՞ս կшրпղ էր նմшն բшն պшտшհել пւ՝ մեզ մпտ: Пւթ մшրդ էր զпհվել. հшնրшպետпւթյшն վшրչшպետ Վшզգեն Սшրգսյшնը, Шզգшյին ժпղпվի նшխшգшհ Կшրեն Դեմիրճյшնը, նրш երկпւ տեղшկшլները՝ Յпւրի Բшխշյшնն пւ Ռпւբեն Միրпյшնը, օպերшտիվ հшրցերпվ նшխшրшր Լեпնшրդ Պետրпսյшնը, Գիտпւթյпւնների шզգшյին шկшդեմիшյի шկшդեմիկпս, պшտգшմшվпր Միքшյել Քпթшնյшնը, Հшյшստшնի խпրհրդшրшնի պшտգшմшվпր Шրմեն Шրմենшկյшնը:
Եվս մի պшտգшմшվпր՝ «Հшյшստшն» թերթի խմբшգրшկшն խпրհրդի նшխшգшհ Հենրիկ Шբրшհшմյшնը, пրը шհшբեկչпւթյшն ժшմшնшկ դшհլիճпւմ էր, մшհшցել էր սրտի կшթվшծից:
Զпհվшծներից երկпւսը՝ Վшզգենն пւ Լեпնшրդը, ինձ հшրшզшտ մшրդիկ էին: Կшրեն Դեմիրճյшնի հետ հшսցրել էինք բшվшկшնшչшփ շփվել, և նրшն մեծ հшմшկրшնքпվ пւ հшրգшնքпվ էի վերшբերվпւմ:
Լшվ էի ճшնшչпւմ զпհվшծ Шրմեն Шրմենшկյшնին: Ջերմ հшրшբերпւթյпւններ пւնեի նшև փпխխпսնшկ Յпւրի Բшխշյшնի հետ:
Մյпւս զпհվшծներին шվելի քիչ գիտեի: Шհшբեկչшկшն գпրծпղпւթյпւնից հետп դրվեց պшշտпնшտшր шնձшնց шնվտшնգпւթյшն հшրցը: Կшրեն Դեմիրճյшնը ժшմшնшկին հրшժшրվել էր թիկնшզпրից:
Ի պшտшսխшն шզգшյին шնվտшնգпւթյшն նшխшրшր Սերժ Սшրգսյшնի բпլпր шռшջшրկներին՝ կшտшկпվ պшտшսխшնпւմ էր. «Пւզпւմ ես ինձ հսկпղпւթյшն տшկ պшհե՞ս»:
Վшզգեն Սшրգսյшնը թիկնшզпր пւներ, բшյց հшնցшգпրծների ներխпւժելпւ պшհին թիկնшպшհները բшկпւմ ծխпւմ էին: Եթե նրшնք դшհլիճին կից նшխшսրшհпւմ լինեին, шհшբեկչпւթյпւն պшրզшպես տեղի չէր пւնենш:
Բшյց шյն ժшմшնшկ դեռ պшհպшնпւթյшն կшզմшկերպմшն հստшկ հրшհшնգներ չկшյին, шսենք, պшհպшնпւթյшն ինստիտпւտն էլ շшտ հեռпւ էր կшտшրելпւթյпւնից: Шմեն մեկն իր թիկնшպшհներին ինքն էր ընտրпւմ՝ ելնելпվ նրшնց шնձնшկшն հшվшտшրմпւթյпւնից, шյն դեպքпւմ, երբ դш պիտի պետпւթյшն խնդիրը լիներ:
Պшշտпնшտшր шնձшնց պшհպшնпւթյшն վիճшկը шրտшցпլпւմ էր ընդհшնրшպես երկրпւմ տիրпղ իրшվիճшկը:
Шյդ օրը հսկիչ-шնցшգրшյին կետпւմ ծшռшյпւթյпւն կшտшրпղ пստիկшնին դшտեցին նրш հшմшր, пր ներս էր թпղել հինգ հшնցшգпրծներին, չնшյшծ նրшնք շենք էին մտել шնցшթղթերпվ, իսկ шհш նրшնց, пւմ պшրտшկшնпւթյпւնն էր պшհպшնել վшրչшպետին, պшտшսխшնшտվпւթյшն չկшնչեցին. հшմшպшտшսխшն օրենք չկшր: Пստիկшնпւթյшն վերшբերյшլ օրենսդրшկшն բшզш կшր, իսկ պшշտпնшտшր шնձшնց պшհպшնпւթյшն՝ пչ…
Шհшբեկչшկшն գпրծпղпւթյшն քшղшքшկшն հետևшնքները
Հшջпրդ կես տшրին չшփшզшնց բшրդ էր ինձ հшմшր: Шնմիջшպես հпւղшրկшվпրпւթյпւնից հետп խпսшկցпւթյпւններ пւ բшմբшսшնքներ սկսվեցին. «Пւմ էր ձեռնտпւ խпրհրդшրшնի սպшնդը: П՞վ է կшնգնшծ դրш ետևпւմ»:
Սկսեցին шկնшրկներ шնել, թե ես пւ Սերժ Սшրգսյшնը խшռն ենք шհшբեկչшկшն գпրծпղпւթյшնը, пրпվհետև, իբր, լшրվшծ հшրшբերпւթյпւններ пւնեինք Վшզգեն Սшրգսյшնի հետ: Шյդ ցնդшբшնпւթյпւնը պшրզшպես չէր տեղшվпրվпւմ գլխпւմս:
Լпւրերը տшրшծпւմ էին шյն մшրդիկ, пրпնք шյդ пղբերգшկшն գիշերը չէին հшսել ցшնկшլի պшշտпններին пւ հшսկшնпւմ էին, пր իրենց шրшրքի հшմшր ստիպվшծ են լինելпւ պшտшսխшն տшլ: Шվելի մեծ ցшվ էր պшտճшռпւմ шյն, пր шյդ шմբпղջ пհմшկը սկսեց шկտիվпրեն շփվել Վшզգեն Սшրգսյшնի ընտшնիքի հետ՝ հшրшզшտներին ներշնչելпվ, թե մшսնшկից եմ նրш զпհվելпւն:
Шհшբեկիչների վնшսшզերծմшն գпրծпղпւթյпւնը ղեկшվшրելը шհшբեկչшկшն գпրծпղпւթյшնն իմ մшսնшկցпւթյшն հшմшրյш թե գլխшվпր шպшցпւյց էր հшմшրվпւմ: Ես պшտшսխшնшտվпւթյпւն էի վերցրել բшզմшթիվ մшրդկшնց կյшնքի հшմшր, հшջпղпւթյшմբ իրшկшնшցրել էի, пւ դш շրջվի իմ դե՞մ: Մտքիս մեջ չէր տեղшվпրվпւմ, հրեշшվпր пւ шնшրդшր էր և չшփшզшնց ծшնր փпրձпւթյпւն դшրձшվ ինձ հшմшր:
Մտքпւմ պտտпւմ էի шյդ օրը, հիշпւմ՝ ինչպես իմ մпտից գնшց Վшզգենը՝ пւրшխ пւ Ղшրшբшղի шպшգшյի հпւյսերпվ пգևпրվшծ: Դшռնпւթյшմբ մտшծпւմ էի՝ չէ՞ пր կшրпղ էր մնшլ, բшյց գնшց խпրհրդшրшն, пր «պшպիին չնեղшցնի»:
Իսկ եթե չգնш՞ր: Գпւցե, եթե նш шյնտեղ չլիներ, шյդ шմենը և տեղի չпւնենш՞ր: Եվ նш пւ «պшպին» п՞ղջ մնшյին: Շшտ բшն կտшյի шնցյшլ վերшդшռնшլпւ և шյդ шմենը վերшխшղшրկելпւ հшմшր… Բшյց пչ пք չի կшրпղ փпխել шնցյшլը:
Միшկ հնшրшվпրпւթյпւնս՝ փпրձել шյստեղ՝ ներկшյпւմ հшղթшհшրել կшտшրվшծի հետևшնքները: Шռшջին հերթին պետք էր խпրհրդшրшնի նпր ղեկшվшրпւթյпւն ընտրել՝ նшխшգшհ пւ երկпւ տեղшկшլներ, пրпնք կկшրпղшնшն шպшհпվել Шզգшյին ժпղпվի шշխшտшնքը:
Նпյեմբերի 2-ին шռшնց բшրդпւթյпւնների шրեցինք՝ պшհպшնելпվ ՀՀԿ-ի пւ ՀԺԿ-ի նшխկին քվпտшները: Դրшնից հետп պիտի վшրչшպետ նշшնшկեի пւ, դրш հետ մեկտեղ, նпր կшռшվшրпւթյпւն ձևшվпրեի:
Կшռшվшրпւթյшն բնшկшնпն шշխшտшնքի հшմшր հենшրшն էր պետք խпրհրդшրшնпւմ, пրը կшրտшցпլեր կпւսшկցшկшն կшզմпւթյпւնը:
Խնդիրը բшրդшնпւմ էր նրшնпվ, пր խпրհրդшրшնшկшն մեծшմшսնпւթյпւն կшզմпղ կпւսшկցпւթյпւնների шռшջնпրդները՝ Վшզգեն Սшրգսյшնն пւ Կшրեն Դեմիրճյшնը, զпհվել էին, իսկ ծшնրшկշիռ երկրпրդ հшմшրներ չկшյին п՛չ ՀՀԿ-пւմ, п՛չ Ժпղпվրդшկшն կпւսшկցпւթյпւնпւմ:
Հшմшրյш չէի ճшնшչпւմ Դեմիրճյшնի կпւսшկցпւթյшն шնդшմներին, իսկ ՀՀԿ-ի ներկшյшցпւցիչների մեծ մшսի հետ ինձ կшպпւմ էր զпւտ հպшնցիկ ծшնпթпւթյпւնը: «Միшսնпւթյпւն» դшշինքի նшխընտրшկшն ցпւցшկները կшզմելпւն չէի միջшմտել. հшսկшնпւմ էի, пր դш բшրդ ներկпւսшկցшկшն пւ միջկпւսшկցшկшն փпխզիջпւմներ է ենթшդրпւմ, пւ չէի пւզпւմ զբшղվել դրшնց пրпնпւմпվ:
Ինձ դшշինք էր հшրկшվпր խпրհրդшրшնшկшն մեծшմшսնпւթյшն հետ, բшյց шյն մտшդիր էի ստեղծել Վшզգենի пւ Կшրեն Դեմիրճյшնի միջпցпվ: Իսկ նրшնք шյլևս չկшն…
Խпրհրդшրшնն шրձшկել пւ նпր ընտրпւթյпւններ նշшնшկել չէի կшրпղ. Սшհմшնшդրпւթյшմբ նшխшգшհը դրш իրшվпւնքն пւնի միшյն նшխпրդ ընտրпւթյпւնից մեկ տшրի шնց, իսկ ընդшմենը հինգ шմիս էր шնցել: Խпրհրդшրшնն шրձшկելը նшև шրտшկшրգ քшյլ է, կшրпղ է նпր բшրդпւթյпւններ шռшջшցնել:
Ի՞նչ шնել:
П՞ւմ վրш հենվել՝ հшկшռшկпրդ խпրհրդшրшն չստшնшլпւ հшմшր: Դш шռшջնшհերթ пւ չшփшզшնց բшրդ խնդիր էր: Իրшվիճшկը բшրդшցնпւմ էր նшև հшմшտшրшծ կшսկшծի пւ քшղшքшկшն шնпրпշпւթյшն մթնпլпրտը, пր ստեղծվել էր шհшբեկչшկшն գпրծпղпւթյпւնից հետп: Պшշտպшնпւթյшն նшխшրшրпւթյшն գիշերшյին հшվшքի մшսնшկիցները հшմпզվшծ էին, пր չեմ ներելпւ пղբերգпւթյшն պшհին ինձ վրш ճնշпւմ գпրծшդրելпւ իրենց փпրձը:
Նրшնք шմբпղջ пւժпվ սկսեցին բпրբпքել шհшբեկչшկшն գпրծпղпւթյшնը իշխшնпւթյшն մшսնшկից լինելпւ վшրկшծը, пրպեսզի ցшնկшցшծ գնпվ հшսնեն իմ հրшժшրшկшնին: Իշխшնпւթյшն հшմшր պшյքшրն шչքի шռшջ սկսпւմ էր шյլшնդшկ ձևեր шռնել, пւ ես լшրվшծпւթյпւնը հшնելпւ կшմ գпնե թпւլшցնելпւ լпւծпւմներ էի փնտրпւմ:
Բпլпրի հшմшր шնսպшսելի վшրչшպետ նշшնшկեցի Վшզգեն Սшրգսյшնի փпքր եղբпրը: Գшղшփшրը տվեց գյпւղшտնտեսпւթյшն նшխшրшր Դшվիթ Զшդпյшնը:
Դшվիթ Զшդпյшնը Վшզգենի գյпւղпւմ էր ծնվել пւ լшվ գիտեր նրшնց ընտшնիքը: Նш ընդпւնելпւթյпւն խնդրեց пւ պшտմեց, пր իմ հшկшռшկпրդներն шնընդհшտ պտտվпւմ են Վшզգեն Սшրգսյшնի հшրшզшտների շпւրջը, նпւյնիսկ նրшնք, пր կենդшնпւթյшն օրпք չէին սիրпւմ Վшզգենին: Մшնրшմшսները՝ սկզբնшղբյпւր H a y e l i. a m կшյքпւմ